Mô hình ‘Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo’ phát triển bền vững

Mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo tại Việt Nam thúc đẩy khởi nghiệp xanh, hỗ trợ mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào 2050. Các trường đại học trở thành trung tâm nuôi dưỡng startup xanh, góp phần tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, nhưng đối mặt thách thức và cơ hội trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0. Cùng Review đại học tìm hiểu qua bài viết bên dưới.

Mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo là Gì?

Mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo là sự chuyển đổi từ mô hình đại học truyền thống (tập trung vào giảng dạy và nghiên cứu) sang một hệ sinh thái tích hợp, nơi các trường đại học trở thành trung tâm kết nối giữa giáo dục, nghiên cứu, và khởi nghiệp. Mô hình này có các đặc điểm chính:

• Đào tạo nhân lực sáng tạo: Trang bị kỹ năng khởi nghiệp, tư duy đổi mới, và kiến thức công nghệ cho sinh viên, giúp họ sẵn sàng phát triển các ý tưởng kinh doanh bền vững.
• Nghiên cứu ứng dụng: Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học có tính ứng dụng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững, và công nghệ sạch.
• Hỗ trợ khởi nghiệp: Xây dựng các vườn ươm doanh nghiệp, trung tâm đổi mới sáng tạo, và kết nối với các quỹ đầu tư để hỗ trợ sinh viên và cựu sinh viên triển khai các dự án startup.
• Hợp tác công-tư: Tăng cường liên kết với doanh nghiệp, chính phủ, và tổ chức quốc tế để tạo môi trường thuận lợi cho khởi nghiệp xanh.
• Tập trung vào bền vững: Ưu tiên các dự án startup xanh, tuần hoàn, góp phần giảm phát thải carbon và bảo vệ môi trường.

Mô hình này không chỉ giúp đại học đáp ứng nhu cầu thị trường lao động mà còn đóng vai trò dẫn dắt trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu và suy thoái tài nguyên.

Khởi nghiệp xanh: Xu hướng toàn cầu và tại Việt Nam

Toàn Cầu: Làn sóng Startup xanh

Khởi nghiệp xanh đang là xu hướng toàn cầu, với các startup tập trung vào năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững, quản lý rác thải, và công nghệ sạch. Theo Mạng lưới Đầu tư Tác động Toàn cầu (GIIN), hàng tỷ USD được đầu tư mỗi năm vào các dự án xanh, phản ánh giá trị ngày càng lớn của các doanh nghiệp bền vững đối với nền kinh tế. Các quốc gia như Đan Mạch, Đức, và Mỹ đã xây dựng các hệ sinh thái khởi nghiệp xanh mạnh mẽ, với sự hỗ trợ từ chính phủ, quỹ đầu tư, và các trường đại học.

Việt Nam: Tiềm năng và thành tựu

Tại Việt Nam, khởi nghiệp xanh đang phát triển mạnh mẽ, được thúc đẩy bởi các chính sách như Quyết định 844/QĐ-TTg (2016) về hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp kinh doanh bền vững giai đoạn 2022-2025. Hiện nay, Việt Nam có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp, bao gồm 2 startup kỳ lân (định giá trên 1 tỷ USD) và 11 doanh nghiệp gọi vốn trên 100 triệu USD. Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu 2024 xếp Việt Nam hạng 44/133, tăng 2 bậc so với năm trước, cho thấy tiềm năng lớn trong lĩnh vực này.

Các ví dụ điển hình về startup xanh tại Việt Nam bao gồm:

• Ficoco: Biến xơ dừa thành giá thể trồng cây, chiếm 70% thị trường Lâm Đồng và xuất khẩu sang Malaysia, Đức. Doanh nghiệp này tạo việc làm cho hàng trăm lao động và tăng thu nhập cho nông dân.
• SolarBK: Tiên phong trong năng lượng tái tạo từ năm 2006, SolarBK cung cấp hơn 350.000 kWp điện xanh mỗi năm, giảm 400.000 tấn CO2. Công ty đã hợp tác với Tập đoàn Lego để phát triển hệ thống điện mặt trời tại nhà máy bền vững lớn nhất thế giới ở Bình Dương.

Những thành công này cho thấy các startup xanh không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam.

Vai trò của đại học trong mô hình Khởi nghiệp Xanh

Các trường đại học, với nguồn lực tri thức và đội ngũ sinh viên trẻ, là nơi lý tưởng để triển khai mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo. Vai trò của đại học trong xu hướng khởi nghiệp xanh bao gồm:

Đào tạo nhân lực chất lượng cao

Đại học cần tích hợp các môn học về khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, và phát triển bền vững vào chương trình đào tạo. Ví dụ, các ngành như công nghệ môi trường, năng lượng tái tạo, và nông nghiệp thông minh cần được ưu tiên. Sinh viên được trang bị kỹ năng tư duy sáng tạo, quản lý dự án, và sử dụng công nghệ hiện đại để phát triển các ý tưởng startup xanh.

Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp

Các trường đại học đang thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo và vườn ươm doanh nghiệp để hỗ trợ sinh viên biến ý tưởng thành hiện thực. Ví dụ, Trung tâm Chuyển giao Tri thức và Hỗ trợ Khởi nghiệp tại Đại học Quốc gia Hà Nội đã đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối sinh viên với các quỹ đầu tư và doanh nghiệp. Các chương trình hackathon, cuộc thi khởi nghiệp, và hội thảo cũng được tổ chức để khuyến khích tinh thần sáng tạo.

Nghiên cứu và chuyển giao công nghệ

Đại học là nơi sản sinh các công nghệ mới, đặc biệt trong lĩnh vực xanh như năng lượng tái tạo, vật liệu thân thiện môi trường, và xử lý rác thải. Việc chuyển giao công nghệ từ phòng thí nghiệm ra thị trường giúp các startup xanh tiếp cận giải pháp tiên tiến, giảm chi phí và tăng tính cạnh tranh.

Kết nối với doanh nghiệp và chính phủ

Đại học đóng vai trò cầu nối giữa sinh viên, startup, và các đối tác công-tư. Tại Hội nghị Thượng đỉnh P4G (4/2025), Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác công-tư trong thúc đẩy khởi nghiệp xanh. Các trường đại học có thể hợp tác với các tập đoàn như Viettel, FPT, hoặc VNPT để triển khai các dự án công nghệ cao, đồng thời làm việc với chính phủ để xây dựng chính sách hỗ trợ startup.

Thúc đẩy văn hoá khởi nghiệp xanh

Đại học cần lan tỏa nhận thức về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững trong cộng đồng sinh viên. Các chiến dịch giáo dục, sự kiện về kinh tế tuần hoàn, và các dự án cộng đồng sẽ khuyến khích sinh viên tham gia vào các sáng kiến xanh.

Thách thức và giải pháp

Mặc dù có nhiều tiềm năng, mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo tại Việt Nam đối mặt với một số thách thức:

• Thiếu vốn đầu tư: Theo PGS.TS Trương Ngọc Kiểm (Đại học Quốc gia Hà Nội), các dự án xanh đòi hỏi vốn lớn và chu kỳ hoàn vốn dài, nhưng nhiều nhà đầu tư chưa ưu tiên lĩnh vực này.
• Thị trường chưa ổn định: Nhu cầu tiêu thụ sản phẩm xanh còn hạn chế do nhận thức của người dân chưa cao và thói quen sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường chưa phổ biến.
• Chính sách phức tạp: Các startup xanh phải tuân thủ nhiều quy định từ nhiều bộ, ngành, gây khó khăn trong việc triển khai dự án. Hiện chưa có bộ chủ quản chuyên trách cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
• Thiếu nhân lực chất lượng cao: Mặc dù đại học đào tạo nhiều sinh viên, nhưng số lượng nhân lực có kỹ năng chuyên sâu về công nghệ xanh và khởi nghiệp còn hạn chế.

Giải pháp đề xuất

• Tăng cường hỗ trợ tài chính: Chính phủ cần triển khai Quỹ đầu tư mạo hiểm cho đổi mới sáng tạo (dự kiến hoạt động từ 2025) và sàn giao dịch vốn để startup xanh dễ dàng huy động vốn trong và ngoài nước.
• Cải cách chính sách: Đơn giản hóa quy trình quản lý, thành lập một cơ quan chuyên trách về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo để giảm chồng chéo và tăng hiệu quả hỗ trợ.
• Đầu tư vào nghiên cứu và đào tạo: Đại học cần hợp tác với doanh nghiệp để phát triển các chương trình đào tạo chuyên sâu về công nghệ xanh, đồng thời đầu tư vào các phòng thí nghiệm hiện đại.
• Xây dựng thị trường xanh: Tăng cường giáo dục cộng đồng về lợi ích của sản phẩm xanh, khuyến khích tiêu dùng bền vững thông qua các chiến dịch truyền thông và ưu đãi thuế.
• Mở rộng hợp tác quốc tế: Đại học cần kết nối với các tổ chức như Liên Hợp Quốc, OECD, và ADB để học hỏi kinh nghiệm và thu hút đầu tư vào các dự án xanh.

Tại Hội nghị Trung ương 11 (khóa XIII), Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh việc xác lập mô hình tăng trưởng mới, lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, và chuyển đổi số làm động lực chính, với kinh tế tư nhân là trụ cột quan trọng. Mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo là một phần không thể thiếu trong chiến lược này, giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Trong tương lai, các trường đại học cần:

• Phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp toàn diện: Kết nối sinh viên, giảng viên, doanh nghiệp, và nhà đầu tư để tạo ra các chuỗi giá trị xanh.
• Ưu tiên các lĩnh vực chiến lược: Tập trung vào năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn, và công nghệ AI để đáp ứng nhu cầu thị trường.
• Xây dựng thương hiệu đại học xanh: Trở thành các trung tâm nghiên cứu và khởi nghiệp hàng đầu khu vực, thu hút sinh viên quốc tế và các quỹ đầu tư.

Thủ tướng Phạm Minh Chính, tại Phiên Đối thoại P4G, đã kêu gọi doanh nghiệp và đại học bắt tay vào các dự án cụ thể, coi mỗi startup là “chiến sĩ tinh nhuệ” trên mặt trận kinh tế xanh. Với sự hỗ trợ từ chính phủ, sự tham gia của kinh tế tư nhân, và vai trò dẫn dắt của các đại học, mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo sẽ là động lực để Việt Nam vươn mình trong kỷ nguyên mới.

Mô hình Đại học Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo là chiến lược cốt lõi thúc đẩy tăng trưởng xanh tại Việt Nam, với các startup như Ficoco, SolarBK và hỗ trợ từ chính phủ. Để vượt thách thức về vốn, chính sách, thị trường, đại học cần đổi mới, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp toàn diện, hợp tác công-tư, biến ý tưởng xanh thành hiện thực, góp phần phát triển bền vững.