Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, mô hình doanh nghiệp trong trường đại học (university-based enterprise) đang trở thành xu hướng quan trọng tại Việt Nam, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, kết nối nghiên cứu khoa học với thực tiễn và tạo nguồn lực phát triển bền vững. Mô hình này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu và khả năng hội nhập quốc tế của các trường đại học.
Tổng quan về mô hình doanh nghiệp trong trường đại học
Mô hình doanh nghiệp trong trường đại học là hình thức tổ chức hoạt động kinh doanh, khởi nghiệp hoặc chuyển giao công nghệ được thành lập và vận hành trực tiếp bởi các trường đại học, hoặc thông qua sự hợp tác giữa nhà trường với các đối tác doanh nghiệp, tổ chức bên ngoài. Mục tiêu chính của mô hình này là:
- Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Chuyển hóa các kết quả nghiên cứu khoa học thành sản phẩm, dịch vụ có giá trị thực tiễn.
- Tăng cường thực hành cho sinh viên: Tạo môi trường để sinh viên tham gia vào các dự án thực tế, rèn luyện kỹ năng khởi nghiệp và làm việc chuyên nghiệp.
- Tạo nguồn thu bền vững: Đa dạng hóa nguồn tài chính cho trường đại học, giảm phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.
- Hội nhập quốc tế: Thúc đẩy hợp tác với các doanh nghiệp, tổ chức quốc tế, nâng cao vị thế của trường.
Tại Việt Nam, mô hình này đang được triển khai mạnh mẽ tại các trường đại học lớn như Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP.HCM, Đại học Bách Khoa Hà Nội, và Đại học Kinh tế Quốc dân, với các hình thức như trung tâm khởi nghiệp, công ty spin-off, hoặc các phòng thí nghiệm liên kết với doanh nghiệp.
Lợi ích của mô hình doanh nghiệp trong trường đại học
Kết nối nghiên cứu với thực tiễn
Các trường đại học thường là nơi sản sinh ra những ý tưởng, công trình nghiên cứu có giá trị cao. Tuy nhiên, trước đây, nhiều nghiên cứu chỉ dừng lại ở dạng lý thuyết hoặc bài báo khoa học, chưa được ứng dụng vào thực tiễn. Mô hình doanh nghiệp trong trường đại học giúp:
- Chuyển giao công nghệ: Biến các ý tưởng nghiên cứu thành sản phẩm thương mại, như phần mềm, thiết bị công nghệ, hoặc giải pháp kỹ thuật.
- Hợp tác với doanh nghiệp: Các công ty có thể tài trợ nghiên cứu, cung cấp nguồn lực và chia sẻ nhu cầu thực tế, từ đó định hướng các dự án nghiên cứu phù hợp với thị trường.
- Tăng cường công bố quốc tế: Các dự án hợp tác giúp giảng viên và sinh viên có cơ hội công bố nghiên cứu trên các tạp chí quốc tế uy tín.
Ví dụ, Trung tâm Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo (BK-Holdings) của Đại học Bách Khoa Hà Nội đã hỗ trợ hàng chục dự án khởi nghiệp từ ý tưởng của sinh viên và giảng viên, trong đó một số dự án đã gọi vốn thành công từ các quỹ đầu tư trong và ngoài nước.
Nâng cao chất lượng đào tạo
Mô hình doanh nghiệp trong trường đại học tạo môi trường thực hành thực tiễn cho sinh viên, giúp:
- Phát triển kỹ năng mềm: Sinh viên tham gia vào các dự án khởi nghiệp, học cách làm việc nhóm, quản lý thời gian, và giải quyết vấn đề thực tế.
- Kết nối với doanh nghiệp: Sinh viên có cơ hội thực tập, làm việc tại các công ty liên kết với trường, tăng khả năng tìm việc sau tốt nghiệp.
- Khuyến khích tinh thần khởi nghiệp: Các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp trong trường giúp sinh viên tự tin phát triển ý tưởng kinh doanh của riêng mình.
Chẳng hạn, tại Đại học Quốc gia TP.HCM, Trung tâm Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo (IEC) đã tổ chức các khóa đào tạo khởi nghiệp, cuộc thi ý tưởng kinh doanh, và hỗ trợ sinh viên phát triển các dự án như ứng dụng công nghệ AI trong giáo dục và y tế.
Tạo nguồn thu bền vững
Trong bối cảnh ngân sách nhà nước dành cho giáo dục đại học còn hạn chế, mô hình doanh nghiệp giúp các trường:
- Tăng nguồn thu nhập: Thông qua các hoạt động kinh doanh, chuyển giao công nghệ, hoặc cung cấp dịch vụ tư vấn.
- Đầu tư vào cơ sở vật chất: Các khoản thu từ doanh nghiệp được tái đầu tư vào phòng thí nghiệm, trang thiết bị và học bổng cho sinh viên.
- Giảm phụ thuộc ngân sách nhà nước: Tạo sự chủ động về tài chính, giúp trường phát triển bền vững hơn.
Ví dụ, Đại học Kinh tế Quốc dân đã thành lập Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Giáo dục Quốc dân, chuyên cung cấp các dịch vụ đào tạo, tư vấn quản trị, và phát triển các sản phẩm giáo dục số, mang lại nguồn thu đáng kể cho trường.
Hội nhập quốc tế
Mô hình doanh nghiệp trong trường đại học tạo cầu nối với các tổ chức quốc tế, giúp:
- Hợp tác nghiên cứu: Các trường đại học Việt Nam có thể tham gia vào các dự án nghiên cứu quốc tế, như phát triển công nghệ xanh hoặc trí tuệ nhân tạo.
- Thu hút đầu tư nước ngoài: Các công ty spin-off của trường có thể gọi vốn từ các quỹ đầu tư quốc tế.
- Nâng cao uy tín: Các sản phẩm và dịch vụ từ doanh nghiệp trường đại học giúp khẳng định vị thế học thuật trên trường quốc tế.
Thách thức khi triển khai mô hình doanh nghiệp
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, mô hình doanh nghiệp trong trường đại học tại Việt Nam vẫn đối mặt với một số thách thức:
- Hạn chế về cơ chế pháp lý: Các quy định về thành lập và vận hành doanh nghiệp trong trường đại học còn thiếu đồng bộ, gây khó khăn trong việc triển khai.
- Thiếu nguồn lực tài chính ban đầu: Việc đầu tư vào các dự án khởi nghiệp hoặc phòng thí nghiệm đòi hỏi nguồn vốn lớn, trong khi các trường thường phụ thuộc vào ngân sách hạn chế.
- Tâm lý e ngại rủi ro: Một số giảng viên và sinh viên còn ngần ngại tham gia khởi nghiệp do lo sợ thất bại hoặc thiếu kinh nghiệm thị trường.
- Cạnh tranh với doanh nghiệp tư nhân: Các công ty spin-off của trường đại học phải cạnh tranh với các doanh nghiệp tư nhân có kinh nghiệm và nguồn lực mạnh hơn.
Để giải quyết các thách thức này, các trường cần:
- Đề xuất chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, như ưu đãi thuế hoặc quỹ đầu tư khởi nghiệp.
- Tăng cường đào tạo kỹ năng quản lý và khởi nghiệp cho giảng viên và sinh viên.
- Xây dựng mạng lưới hợp tác với các doanh nghiệp, tổ chức quốc tế để chia sẻ nguồn lực và kinh nghiệm.
Một số mô hình tiêu biểu tại Việt Nam
- Trung tâm Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo (IEC) – Đại học Quốc gia TP.HCM:
Trung tâm IEC là một trong những mô hình tiên phong trong việc kết nối nhà trường với doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực chuyển đổi số và khởi nghiệp. Vào ngày 24/5/2025, Đại học Quốc gia TP.HCM đã ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược với Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) trong khuôn khổ sự kiện “Nghị quyết số 57-NQ/TW: Từ tầm nhìn đến thực thi – Mô hình hợp tác Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp”. Thỏa thuận này tập trung vào ba trụ cột:- Thúc đẩy tiếp cận tài chính: Phát triển các sản phẩm tài chính hỗ trợ sinh viên, học viên sau đại học và các doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt trong các lĩnh vực phát triển xanh và bền vững.
- Tăng tốc chuyển đổi số: Hợp tác nghiên cứu và phát triển các giải pháp ngân hàng số, fintech, và AI ứng dụng trong ngành tài chính – ngân hàng.
- Ươm tạo sáng kiến: Tài trợ các cuộc thi khởi nghiệp, nghiên cứu ứng dụng ESG, và các chương trình trải nghiệm thực tiễn như “School-in-Factory” và “Learning by Doing”.
ACB cam kết triển khai gói tài chính 50 tỷ đồng hỗ trợ sinh viên khó khăn và gói tín dụng 40.000 tỷ đồng để hỗ trợ doanh nghiệp trong chuyển đổi số, phát triển bền vững và mở rộng thị phần, thể hiện vai trò tiên phong trong thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW.
- Hợp tác giữa Đại học Quốc gia TP.HCM và VNG:
Tại sự kiện ra mắt chương trình “Nghị quyết số 57-NQ/TW: Từ tầm nhìn đến thực thi mô hình hợp tác Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp” vào tháng 5/2025, Đại học Quốc gia TP.HCM đã ký kết hợp tác với VNG, một trong 10 doanh nghiệp lớn như ACB, Coteccons, và các đối tác khác. Hợp tác này tập trung vào 6 lĩnh vực ưu tiên: phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, ứng dụng chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, phát triển bền vững, và xây dựng chính sách phối hợp “Ba Nhà”. VNG cam kết:- Đào tạo ít nhất 1.000 sinh viên chất lượng cao thông qua các chương trình liên kết.
- Hỗ trợ 25 tỷ đồng cho các hoạt động nghiên cứu và phát triển trong 3 năm.
- Mở Phòng Thí nghiệm và Nghiên cứu Trí tuệ nhân tạo tại VNG Campus, cung cấp không gian làm việc và năng lực điện toán GPU cho các nhóm nghiên cứu, giúp họ công bố kết quả trên các tạp chí quốc tế và tham gia các hội thảo AI hàng đầu thế giới.
Với gần 1.000 cựu sinh viên Đại học Quốc gia TP.HCM đang đảm nhiệm các vị trí trọng yếu tại VNG, mô hình hợp tác này là minh chứng cho hiệu quả của việc kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào tạo nhân lực và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
- Trung tâm Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo (BK-Holdings) – Đại học Bách Khoa Hà Nội:
BK-Holdings đã hỗ trợ hàng chục dự án khởi nghiệp từ ý tưởng của sinh viên và giảng viên, với một số dự án gọi vốn thành công từ các quỹ đầu tư trong và ngoài nước. Trung tâm tập trung vào các lĩnh vực công nghệ cao như robot tự động hóa, phần mềm AI, và công nghệ xanh, góp phần đưa các nghiên cứu từ phòng thí nghiệm ra thị trường. - Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Giáo dục Quốc dân – Đại học Kinh tế Quốc dân:
Công ty này cung cấp các dịch vụ đào tạo, tư vấn quản trị, và phát triển các sản phẩm giáo dục số, mang lại nguồn thu đáng kể cho trường. Các dự án hợp tác với doanh nghiệp trong và ngoài nước đã giúp trường xây dựng các chương trình đào tạo hiện đại, đáp ứng nhu cầu thị trường lao động.
Mô hình doanh nghiệp trong trường đại học kết nối nghiên cứu với thực tiễn, nâng cao chất lượng đào tạo và tạo nguồn lực tài chính bền vững. Hợp tác giữa Đại học Quốc gia TP.HCM với ACB, VNG minh chứng tiềm năng mô hình “Ba Nhà”, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và kinh tế tư nhân theo Nghị quyết 57-NQ/TW, 68-NQ/TW. Dù còn thách thức, với hỗ trợ từ Nhà nước, doanh nghiệp và sự sáng tạo của giảng viên, sinh viên, mô hình này sẽ giúp giáo dục đại học Việt Nam vươn tầm quốc tế.
