Dựa trên các báo cáo việc làm gần đây (2024-2025), một nghịch lý đáng chú ý đang diễn ra tại Việt Nam: dù tỷ lệ thất nghiệp tổng thể thấp, nhưng lại có một lượng lớn cử nhân đang làm việc dưới trình độ chuyên môn của họ. Tình trạng này, còn được gọi là “thất nghiệp ẩn” (underemployment), gây lãng phí nguồn nhân lực và khiến nhiều người trẻ không hài lòng với công việc.
Bức tranh tổng thể thị trường lao động
Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê (NSO), quý I/2025, tỷ lệ thất nghiệp ở Việt Nam là 2,20%, giảm nhẹ so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, tỷ lệ thiếu việc làm (làm việc dưới 35 giờ/tuần hoặc mong muốn làm thêm) lại tăng nhẹ lên 1,72%. Tổng cộng, có khoảng 2,05 triệu người (tương đương 3,9% lực lượng lao động) chưa được sử dụng hết tiềm năng, và gần một nửa trong số đó là thanh niên ở độ tuổi 15-34.
Thách thức của cử nhân: Mất cân bằng giữa cung và cầu
Sự chênh lệch giữa kỹ năng của cử nhân và nhu cầu thực tế của thị trường là nguyên nhân chính dẫn đến thất nghiệp ẩn.
- Thừa bằng cấp, thiếu kỹ năng: Dù 53% vị trí tuyển dụng nhắm đến lao động có bằng đại học, nhưng 7% trong số đó không yêu cầu trình độ. Tình trạng này khiến nhiều cử nhân phải chấp nhận những công việc không đúng với chuyên ngành đào tạo của họ.
- Thực trạng làm trái ngành: Báo cáo từ World Journal of Advanced Research and Reviews (2024) cho biết, mặc dù 90% cử nhân tìm được việc sau 6 tháng tốt nghiệp, nhưng chỉ khoảng 50% trong số đó làm việc đúng chuyên ngành. Dữ liệu cũ hơn (2020) còn ước tính con số này có thể lên đến 60%.
Tỷ lệ thất nghiệp của cử nhân cũng ước tính cao hơn mức trung bình, đặc biệt ở nhóm tuổi trẻ (15-24) với tỷ lệ thất nghiệp là 7,93%.
“Thất nghiệp ẩn” không chỉ là một con số thống kê; nó là một vấn đề cá nhân, ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý và sự nghiệp của những người trẻ. Nếu bạn đang cảm thấy những điều sau đây, có thể bạn đang rơi vào tình trạng “thất nghiệp ẩn”:
- Thiếu động lực và cảm giác chán nản: Công việc lặp lại, không có thử thách khiến bạn cảm thấy vô vị và không có mục tiêu. Sáng thức dậy, bạn không thấy hứng thú với công việc sắp tới.
- Không có định hướng nghề nghiệp: Bạn làm một công việc tạm bợ chỉ để “có việc”, nhưng không biết 5 năm, 10 năm nữa mình sẽ đi đâu về đâu. Bạn không có kế hoạch rõ ràng cho sự phát triển của bản thân.
- Mất kết nối với chuyên môn: Bạn đã học 4-5 năm đại học nhưng công việc hiện tại không yêu cầu sử dụng các kiến thức chuyên ngành. Dần dần, bạn cảm thấy mình đang thụt lùi so với bạn bè cùng lứa.
- Thu nhập không tương xứng: Công việc không đòi hỏi kỹ năng cao thường đi kèm với mức lương thấp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tài chính mà còn khiến bạn cảm thấy giá trị bản thân bị đánh giá thấp.
Làm sao để vượt qua giai đoạn Thất nghiệp ẩn?
- Chấp nhận và đối mặt: Bước đầu tiên là nhận ra vấn đề. Đừng phủ nhận rằng bạn đang ở trong tình trạng này. >> Tại sao học sinh THPT khó chọn đúng ngành?
- Xác định lại mục tiêu: Dành thời gian suy nghĩ về “con người” mà bạn muốn trở thành. Bạn thích gì? Bạn giỏi gì? Bạn muốn làm gì để tạo ra giá trị? Must-read: Tôi muốn trở thành người như thế nào?
- Tích lũy kiến thức & kỹ năng mới: Hãy đầu tư vào việc học. Có thể là một khóa học online ngắn hạn, học một ngôn ngữ mới, hoặc rèn luyện kỹ năng mềm. Must-read: Học gì để không bị AI thay thế?
- Hành động và tìm kiếm: Cập nhật hồ sơ cá nhân và bắt đầu tìm kiếm công việc phù hợp hơn. Đừng ngại thay đổi, vì đó là con đường duy nhất để bạn thoát khỏi cái bẫy của “thất nghiệp ẩn”. Must-read: Thị trường việc làm tương lai 2025-2030
Thất nghiệp ẩn không phải là một vấn đề của thị trường, mà là một thách thức của mỗi cá nhân. Dù các chính sách vĩ mô đang dần thay đổi, hành trình thoát khỏi tình trạng này vẫn nằm trong tay bạn. Thay vì ngồi chờ một công việc “đúng trình độ,” hãy chủ động định nghĩa lại giá trị của bản thân. Giá trị của bạn không nằm ở tấm bằng, mà ở khả năng học hỏi, thích nghi và sự độc đáo của tư duy. Đừng để mình trở thành nạn nhân của “thất nghiệp ẩn”, hãy trở thành người chủ động kiến tạo sự nghiệp của chính mình.
Mời bạn xem thêm các bài viết hay về định hướng nghề nghiệp và lựa chọn việc làm phù hợp ngay tại chuyên mục Tư vấn hướng nghiệp nhé!
