Bạn đã bao giờ cảm thấy hoang mang khi đứng trước ngưỡng cửa đại học, không biết mình thực sự muốn gì và nên chọn ngành nào chưa? Đây là nỗi băn khoăn của hàng triệu học sinh THPT tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi chóng mặt.
Việc chọn sai ngành không chỉ lãng phí 4 năm đại học mà còn dẫn đến những hậu quả lâu dài như thất nghiệp ngầm và khủng hoảng sự nghiệp. Vậy nguyên nhân cốt lõi của vấn đề này là gì?
Tại sao học sinh THPT khó chọn đúng ngành?
1. Thiếu tự nhận thức do hạn chế trải nghiệm
Đa số học sinh cấp 3 thiếu những trải nghiệm thực tế để hiểu bản thân. Thay vì được khám phá, các bạn lại phải tập trung vào việc học để đạt điểm cao. Điều này dẫn đến một số vấn đề:
- Không hiểu đam mê thật sự: Học sinh thường nhầm lẫn giữa sở thích nhất thời và đam mê lâu dài. Các bạn có thể thích một môn học nhưng không hiểu công việc liên quan đến môn đó sẽ như thế nào. Ví dụ, thích Sinh học nhưng chưa chắc đã phù hợp với ngành y.
- Dễ bị ảnh hưởng bởi định kiến: Nhiều học sinh chọn ngành theo định kiến của xã hội. Chẳng hạn, nữ sinh thường ngại theo các ngành STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học) vì cho rằng đó là ngành của nam giới.
2. Áp lực xã hội và gia đình
Áp lực từ gia đình và xã hội là một trong những rào cản lớn nhất khiến học sinh không thể chọn ngành theo ý muốn.
- Chọn ngành theo “hot trend”: Việc lựa chọn ngành nghề dựa trên các xu hướng nhất thời, thay vì đam mê và năng lực cá nhân, là rất phổ biến. Nhiều bạn chạy theo các ngành như Kinh tế, Công nghệ thông tin vì nghĩ rằng ra trường sẽ có việc làm và lương cao, nhưng lại không lường trước được sự cạnh tranh khốc liệt và nguy cơ bão hòa.
- Kỳ vọng của gia đình: Áp lực “cha truyền con nối” hoặc kỳ vọng của gia đình vào những ngành nghề có địa vị cao khiến học sinh phải từ bỏ sở thích cá nhân. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn có thể dẫn đến bỏ học giữa chừng.
3. Thiếu thông tin và định hướng chuyên sâu
Hệ thống hướng nghiệp tại các trường THPT còn nhiều hạn chế, chưa cung cấp được thông tin chuyên sâu và thực tế.
- Thông tin thiếu thực tế: Các buổi hướng nghiệp thường chỉ dừng lại ở việc giới thiệu chung chung về các ngành học mà thiếu đi cái nhìn sâu sắc về công việc thực tế, lộ trình phát triển và các kỹ năng cần thiết.
- Thiếu định hướng cá nhân hóa: Hướng nghiệp thường được thực hiện theo cách đồng loạt, không tập trung vào từng cá nhân. Học sinh cần được tư vấn và hỗ trợ để hiểu rõ về điểm mạnh, điểm yếu của mình, từ đó đưa ra lựa chọn phù hợp nhất.
4. Vòng luẩn quẩn của “thất nghiệp ẩn” và thiếu kỹ năng
Thị trường lao động Việt Nam 2025 đang tăng trưởng mạnh mẽ, với nhiều cơ hội việc làm mới trong các lĩnh vực như chuyển đổi số, AI và năng lượng xanh. Tuy nhiên, nhiều lao động trẻ lại thiếu các kỹ năng mềm và kỹ năng chuyên môn phù hợp, dẫn đến tình trạng:
- Làm việc dưới trình độ: Gần 25% sinh viên làm việc dưới trình độ chuyên môn, đặc biệt ở các ngành đã bão hòa.
- Thiếu kỹ năng thích ứng: Nhiều bạn trẻ thiếu kỹ năng thích ứng và khả năng tự học, khiến họ khó cạnh tranh trong một thị trường việc làm luôn thay đổi.
>> Vì sao câu hỏi ‘nên học ngành gì?’ là vòng lặp luẩn quẩn?
Để giải quyết vấn đề này, hướng nghiệp cần được nhìn nhận như một hành trình dài hơi, không phải là một sự kiện diễn ra ở cuối cấp 3. Nó cần bắt đầu từ sớm, với sự tham gia của gia đình, nhà trường và bản thân học sinh, để các bạn có đủ trải nghiệm và kiến thức để đưa ra một quyết định sáng suốt nhất cho tương lai của mình. Chứ không phải là “học ngành hot”, “tìm việc lương cao”, rồi “ổn định là trên hết”!
Hướng nghiệp không chỉ là chọn một công việc, mà là xây dựng một cuộc sống mà bạn hoàn toàn làm chủ. Hãy đưa ra những lựa chọn giúp bạn tự do và hạnh phúc thật sự.
Đọc tiếp:
Mời bạn xem thêm các bài viết hay về định hướng nghề nghiệp và lựa chọn việc làm phù hợp ngay tại chuyên mục Tư vấn hướng nghiệp nhé!
