Xóa phòng GDĐT – Tái cơ cấu quản lý giáo dục

Theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), từ 1/7/2025, cấp huyện và phòng GDĐT sẽ chấm dứt hoạt động, chuyển trường mầm non, tiểu học, THCS sang quản lý cấp xã, trong khi Sở GDĐT cấp tỉnh đảm nhận chuyên môn và tuyển dụng giáo viên. Xóa phòng GDĐT với mục tiêu là tinh gọn bộ máy hành chính, nhưng điều này đặt ra thách thức về tính khả thi, đồng bộ và chất lượng giáo dục, đồng thời mang lại cơ hội tái cơ cấu quản lý giáo dục.

Bối cảnh và mục tiêu xóa phòng GDĐT

Theo Nghị quyết 60 của Trung ương (12/4/2025), Việt Nam sẽ tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp: cấp tỉnh (28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp xã (xã, phường, đặc khu). Cấp huyện sẽ bị xóa, dẫn đến việc các phòng GDĐT tại huyện, quận, thị xã ngừng hoạt động. Dự kiến, cả nước sẽ giảm khoảng 60-70% số đơn vị hành chính cấp xã, tương đương 10.000 xã, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý và tiết kiệm ngân sách.

Trong lĩnh vực giáo dục, Bộ GDĐT đã ban hành chỉ đạo nhằm đảm bảo sự chuyển giao mượt mà từ cấp huyện về cấp tỉnh và xã, với các nguyên tắc:

• Đảm bảo đồng bộ: Cấp tiếp nhận phải có đủ cơ sở vật chất, tài chính, nhân lực để duy trì và phát triển giáo dục.
• Phân định rõ ràng: Tách biệt nhiệm vụ chuyên môn (do Sở GDĐT đảm nhiệm) và nhiệm vụ hành chính (do UBND cấp xã thực hiện).
• Không để gián đoạn: Tránh khoảng trống, chồng chéo hoặc phân tán trong quản lý chuyên môn, giáo viên, tài chính và cơ sở vật chất.

Mục tiêu là duy trì và nâng cao chất lượng giáo dục công lập, đồng thời thúc đẩy học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập trong bối cảnh cải cách hành chính.

Tái cơ cấu quản lý giáo dục

Quản lý các trường Mầm Non, Tiểu Học, THCS

• Cấp xã đảm nhiệm: UBND cấp xã sẽ trực tiếp quản lý các trường mầm non, tiểu học, THCS trên địa bàn, thay thế vai trò của phòng GDĐT. Nhiệm vụ bao gồm:
  • Phê duyệt thành lập, đình chỉ, giải thể nhóm trẻ, lớp mẫu giáo độc lập.
  • Hướng dẫn tuyển sinh đầu cấp.
  • Giải trình về chất lượng giáo dục, quản lý giáo viên, học sinh trước HĐND, Sở GDĐT và cộng đồng.
  • Phối hợp với Sở GDĐT kiểm soát dạy thêm, học thêm và thực hiện truyền thông giáo dục.
• Giữ nguyên trạng trường học: Bộ GDĐT yêu cầu các địa phương không sáp nhập hoặc giải thể trường học trong giai đoạn chuyển giao, đảm bảo quyền tiếp cận giáo dục của học sinh.

Vai trò của sở GDĐT

Sở GDĐT cấp tỉnh sẽ chịu trách nhiệm quản lý chuyên môn và các nhiệm vụ then chốt:

• Quản lý chuyên môn:
  • Hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục, sách giáo khoa mới.
  • Tổ chức tuyển sinh, thi, cấp văn bằng, chứng chỉ và kiểm định chất lượng giáo dục.
  • Chỉ đạo giáo dục đạo đức, lối sống, an toàn trường học và phổ cập giáo dục.
• Quản lý nhân sự:
  • Tuyển dụng, bổ nhiệm, điều động giáo viên, hiệu trưởng, hiệu phó cho các trường mầm non, tiểu học, THCS, THPT.
  • Đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá và thực hiện chính sách cho đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý.
• Quản lý cơ sở giáo dục:
  • Tổ chức các cơ sở giáo dục thường xuyên, giáo dục nghề nghiệp, THPT, trường chuyên biệt (trừ trung tâm học tập cộng đồng do cấp xã quản lý).
  • Tham mưu kế hoạch phát triển giáo dục, đầu tư cơ sở vật chất và huy động nguồn lực.
• Tài chính:
  • Xây dựng dự toán ngân sách giáo dục, phối hợp với Sở Tài chính cân đối chi tiêu.
  • Phân bổ ngân sách cho các cơ sở giáo dục trực thuộc.

Quản lý nội dung giáo dục và cơ sở vật chất

• Cấp xã:
  • Tham mưu HĐND cấp xã về kế hoạch, chương trình phát triển giáo dục phù hợp với chiến lược của tỉnh.
  • Quy hoạch đất đai, đầu tư xây dựng trường học, quản lý tài sản và ngân sách giáo dục.
  • Huy động nguồn lực xã hội hóa để phát triển giáo dục địa phương.
• Cấp tỉnh (Sở GDĐT):
  • Tham mưu kế hoạch phát triển giáo dục tổng thể, đảm bảo phù hợp với chiến lược kinh tế – xã hội.
  • Đầu tư cơ sở vật chất, đảm bảo điều kiện dạy học và kiểm định chất lượng giáo dục.

Quản lý nhân sự

• Cấp xã:
  • Quản lý tổ chức, nhân sự trung tâm học tập cộng đồng.
  • Quyết định số lượng hợp đồng lao động trong các trường mầm non, tiểu học, THCS.
  • Hướng dẫn thực hiện chính sách phát triển giáo viên theo phân cấp.
• Cấp tỉnh:
  • Tham mưu quyết định biên chế, vị trí việc làm cho các cơ sở giáo dục công lập.
  • Tuyển dụng, bổ nhiệm, điều động, khen thưởng, kỷ luật đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý.
  • Tham mưu các chính sách đặc thù để phát triển đội ngũ giáo viên.

Thách thức khi xoá bỏ phòng GDĐT

Mặc dù mang lại cơ hội tinh gọn bộ máy, chính sách xóa phòng GDĐT đối mặt với nhiều thách thức:

• Áp lực cho cấp xã: UBND cấp xã, vốn quen với các nhiệm vụ hành chính cơ bản, có thể thiếu nhân lực và kinh nghiệm để quản lý giáo dục hiệu quả. Việc đảm nhận các nhiệm vụ như tuyển sinh, kiểm soát chất lượng hay giải trình trước HĐND đòi hỏi năng lực chuyên môn cao.
• Quá tải cho Sở GDĐT: Việc tập trung tuyển dụng, quản lý giáo viên và cơ sở giáo dục từ mầm non đến THPT sẽ tạo áp lực lớn cho Sở GDĐT, đặc biệt tại các tỉnh đông dân như TP.HCM, Hà Nội.
• Nguy cơ gián đoạn: Quá trình chuyển giao có thể gây ra khoảng trống quản lý, đặc biệt nếu cơ sở vật chất, tài chính hoặc nhân sự tại cấp xã chưa sẵn sàng.
• Chênh lệch vùng miền: Các xã vùng sâu, vùng xa có thể gặp khó khăn trong việc đảm bảo nguồn lực, dẫn đến nguy cơ bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục.
• Chồng chéo trách nhiệm: Nếu không phân định rõ ràng, nhiệm vụ giữa cấp xã và Sở GDĐT có thể chồng lấn, gây chậm trễ trong xử lý vấn đề.

Sở GDĐT TP.HCM thừa nhận rằng, dù có đủ nhân lực để đảm bảo đồng bộ chất lượng giáo dục, họ sẽ đối mặt với áp lực lớn trong quản lý nhân sự và tổ chức hoạt động giáo dục trên quy mô rộng hơn.

Cơ hội từ tái cơ cấu

Bên cạnh thách thức, việc xóa phòng GDĐT mang lại một số cơ hội:

• Tinh gọn bộ máy: Giảm cấp trung gian giúp tiết kiệm ngân sách, tăng hiệu quả quản lý hành chính.
• Tập trung chuyên môn: Sở GDĐT đảm nhận toàn bộ nhiệm vụ chuyên môn sẽ đảm bảo tính thống nhất trong chương trình, sách giáo khoa và chất lượng giáo dục.
• Tăng quyền tự chủ cho cấp xã: UBND cấp xã có thể linh hoạt hơn trong quản lý trường học, huy động nguồn lực địa phương và giải quyết các vấn đề cụ thể.
• Khắc phục thừa/thiếu giáo viên: Việc Sở GDĐT quản lý tuyển dụng và điều động giáo viên giúp giải quyết tình trạng thiếu hụt cục bộ, vốn là vấn đề nan giải tại nhiều địa phương.
• Thúc đẩy xã hội học tập: Cấp xã huy động người dân tham gia học tập suốt đời, xây dựng các trung tâm học tập cộng đồng, góp phần phổ cập giáo dục.

Đề xuất để đảm bảo chuyển giao thành công

Để quá trình xóa phòng GDĐT diễn ra suôn sẻ, các địa phương cần:

• Tăng cường năng lực cho cấp xã: Đào tạo cán bộ UBND cấp xã về quản lý giáo dục, bổ sung nhân sự có chuyên môn.
• Đầu tư cơ sở vật chất: Đảm bảo các xã có đủ trường lớp, thiết bị dạy học và ngân sách để vận hành.
• Minh bạch phân cấp: Công khai quy định về nhiệm vụ, quyền hạn giữa Sở GDĐT và UBND cấp xã, tránh chồng chéo.
• Giám sát chặt chẽ: Thành lập các đoàn kiểm tra để theo dõi quá trình chuyển giao, kịp thời xử lý các vấn đề phát sinh.
• Hỗ trợ vùng khó khăn: Ưu tiên nguồn lực cho các xã vùng sâu, vùng xa để đảm bảo bình đẳng giáo dục.

Bộ GDĐT cũng cần ban hành hướng dẫn chi tiết, tổ chức các hội thảo tập huấn và phối hợp với các địa phương để thống nhất kế hoạch triển khai.

Từ 1/7/2025, theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương, phòng GDĐT sẽ bị xóa, trường mầm non, tiểu học, THCS do UBND cấp xã quản lý hành chính, Sở GDĐT phụ trách chuyên môn và nhân sự. Chính sách này tinh gọn bộ máy, tăng tự chủ, nhưng thách thức về năng lực quản lý, cơ sở vật chất, và đồng bộ chất lượng giáo dục. Địa phương cần chuẩn bị kỹ, đầu tư nguồn lực, phối hợp tốt, ưu tiên quyền lợi học sinh và chất lượng giáo dục.